Een diagnose stellen? Dat is iets wat eigenlijk iedere verpleegkundige zou moeten kunnen. Simpelweg omdat je met een diagnose beter kunt onderbouwen waarom je bepaalde handelingen hebt gedaan. Toch worstelen veel verpleegkundigen hiermee. Vaak weten ze niet precies waar ze moeten beginnen. Herkenbaar voor jou? Hieronder vertel ik je hoe je dat aanpakt, een verpleegkundige diagnose stellen. Daarvoor duiken we eerst in de theorie; daarna kijken we naar de praktijk. Op die manier krijg je grip op dit complexe onderwerp.

Een verpleegkundige diagnose stellen is minder moeilijk dan je misschien denkt. Je hoeft in principe alleen maar vier stappen te volgen. Aan de hand daarvan kun je snel komen tot een verpleegkundige diagnose. Een diagnose waar de patiënt iets aan heeft. Maar ook zijn of haar partner, gezin en familie, en misschien zelfs wel de hele gemeenschap.

Maar voordat we naar die vier stappen gaan kijken, duiken we eerst dieper in de theorie áchter het proces van diagnosestelling. Wat is een verpleegkundige diagnose nou eigenlijk?

Verschillende soorten diagnoses

In de gezondheidszorg werken veel verschillende zorgverleners, zoals verpleegkundigen, artsen en psychologen. Vanuit hun eigen expertise, kennis en kunde leveren ze allemaal hun eigen unieke bijdrage aan de zorg. Deze zorgprofessionals werken regelmatig samen binnen multidisciplinaire teams. Toch gebruikt iedere discipline zijn eigen kenniskader om patiënten te behandelen

• Artsen behandelen ziektes. Voor de diagnosestelling gebruiken ze de International Classification of Diseases (ICD) Aan de hand hiervan beschrijven en coderen ze de medische problemen die zij behandelen.
• Psychologen, psychiaters en andere hulpverleners in de ggz behandelen psychische stoornissen. Daarbij maken ze gebruik van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM).
• Als verpleegkundige behandel je de menselijke reacties op ziektes en levensprocessen. Verpleegkundigen gebruiken hiervoor de beschrijving en codering van verpleegkundige diagnoses van NANDA International Inc. (NANDA-I).

Maar wat is nou een verpleegkundige diagnose?

Al deze kenniskaders zijn internationaal ontwikkeld en wetenschappelijk onderbouwd. Maar wat maakt een diagnose nou een verpleegkundige diagnose? Waarom is een verpleegkundige diagnose iets anders dan een medische diagnose? En waarom is het nou zo belangrijk voor de uitoefening van je vak als verpleegkundige om een diagnose te kunnen stellen?

Allemaal vragen die ik twintig jaar geleden (toen ik als verpleegkundige begon) ook had. En dat is dan ook precies de reden dat ik deze blog schrijf!

Leestip: Mijn 5 favoriete verpleegkundige diagnoses op de Spoedeisende Hulp

De officiële definitie

Laten we eerst nog even kijken naar de officiële definitie van een verpleegkundige diagnose. Deze officiële definitie is opgesteld door NANDA International. Deze internationale wetenschappelijke vereniging doet veel onderzoek naar verpleegkundige diagnoses.

De officiële definitie helpt jou om straks écht aan de slag te gaan met diagnosticeren. Sla dit onderdeel dus vooral niet over!

Een verpleegkundige diagnose is…

…een klinisch oordeel aangaande een menselijke reactie op gezondheidscondities of levensprocessen, of een verhoogde kwetsbaarheid voor die reactie, bij een persoon, gezin, groep of gemeenschap. Een verpleegkundige diagnose vormt de basis voor de selectie van verpleegkundige interventies waarmee zorgresultaten worden bereikt waarvoor de verpleegkundige verantwoordelijkheid draagt.

Maar wat betekent dat nou precies?

Dit is natuurlijk best een lastige definitie. Daarom licht ik de vetgedrukte elementen hieronder eerst kort toe. Wat betekenen al die specifieke termen nou eigenlijk?

– Menselijk reacties op gezondheidscondities
Als verpleegkundige behandel je zelf geen ziektes; dat doet de arts. Wél speel je als verpleegkundige een belangrijke rol bij de vroegsignalering. Ook breng je als verpleegkundige risico’s in kaart. Met als doel uiteraard om te voorkomen dat een ziekte in de toekomst erger wordt.

Dit is wat er bedoeld wordt als we zeggen dat je als verpleegkundige ‘de menselijke reactie op gezondheidscondities’ behandelt. Anders gezegd: als verpleegkundige behandel je de reactie van het menselijk lichaam op de ziekte. En de gevolgen die deze ziekte heeft op het leven van de patiënt.

– Levensprocessen
Het gaat echter niet alleen om aan ziekte gerelateerde reacties. Jouw verpleegkundige werk kan ook betrekking hebben op een toestand of een levensfase. Zoals leeftijd (jong of oud), laaggeletterdheid, hoogbegaafdheid, verlies van een dierbare, emoties, waarden, overtuigingen, beleving.

Tot slot staat in de definitie dat verpleegkundigen zich niet alleen zorgen voor het individu, maar ook om de omgeving van de cliënt. Dat kan zijn de partner, het gezin, de familie en wellicht de hele gemeenschap.

Welke verschillende diagnoses zijn er?

We weten nu wat een verpleegkundige diagnose precies is. Maar voordat we écht naar de praktijk gaan, kijken we eerst nog even naar de drie verschillende typen verpleegkundige diagnoses.

– Probleemgeoriënteerde diagnose
Dat is een feitelijke of actuele diagnose. Het is een klinisch oordeel over een ongewenste menselijke reactie op gezondheidscondities of op levensprocessen bij een persoon, gezin, groep of gemeenschap.

– Risicodiagnose
Dat is een dreigende of een potentiële diagnose. Het is een klinisch oordeel over de vatbaarheid van een persoon, gezin, groep of gemeenschap voor het ontwikkelen van een ongewenste menselijke reactie op gezondheidscondities of op levensprocessen.

– Gezondheidsbevorderende diagnose
Dat is een welzijnsdiagnose. Het is een klinisch oordeel over de motivatie en wens om welzijn te vergroten en menselijk gezondheidspotentieel te realiseren. Deze reacties uiten zich door de bereidheid tot verbetering van specifiek gezondheidsgedrag en kunnen in elke gezondheidstoestand aanwezig zijn. Ook gezondheidsbevorderende reacties kunnen optreden bij individuen, gezinnen, groepen en gemeenschappen.

Het belang van een goede diagnose

Aangezien je deze handleiding leest, ga ik ervan uit dat je van plan bent als verpleegkundige te gaan diagnosticeren met de verpleegkundige diagnoses van NANDA International. Heel verstandig! Mocht je hierover nog twijfelen, dan leg ik je eerst nog even uit waarom je toch echt hiermee met moet beginnen.

Er zijn heel veel goede redenen te bedenken waarom je de verpleegkundige diagnoses van NANDA International moet gebruiken. Maar ik geef je hier de állerbelangrijkste reden: de verpleegkundige diagnoses van NANDA zijn wetenschappelijk onderbouwd.

NANDA International is de enige diagnostische terminologie die gebruikmaakt van een peer-reviewsysteem voor opname in de taxonomie.

Ga maar na… Iedereen kan een lijst met termen voorzien van een definitie en dit zijn eigen standaard noemen. Maar zonder wetenschappelijk fundament is zo’n standaard weinig waard. Voor een échte terminologische standaard moet overeenstemming zijn tussen professionals. Hiervoor moet de analyse en de discussie gepubliceerd zijn in een tijdschrift. Tenslotte moet het getest en getoetst zijn in de klinische praktijk.

NANDA International is de enige diagnostische terminologie die gebruikmaakt van een zogenoemd peer-reviewsysteem voor opname in de taxonomie. Verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten en verpleegkundig onderzoekers uit de hele wereld beoordelen en analyseren alle definities. Oók in Nederland. Zo zit in Groningen het lectoraat Verpleegkundige Diagnostiek. En verschillende verplegingswetenschappers hebben NANDA diagnoses getest en getoetst in diverse zorginstellingen in Nederland.

NANDA International is trouwens ook de enige terminologie die de uiterst belangrijke diagnostische kenmerken biedt ter ondersteuning van het klinisch redeneren door verpleegkundigen aan het bed. Je moet dan denken aan de bepalende kenmerken, samenhangende factoren, risicofactoren, samenhangende condities en risicopopulaties. Dat doen de andere niet.

Tot zover de theorie, nu naar de praktijk!

Je weet nu wat diagnosticeren is. En waarom het zo ongelooflijk belangrijk is voor je vak. Tijd om aan de slag te gaan met het stellen van een verpleegkundige diagnose!

Hieronder geef ik je de vier belangrijkste stappen om als verpleegkundige het diagnosticeren in de vingers te krijgen. En om ervoor te zorgen dat je diagnose ook nuttig is voor je patiënt. Want daar draait het natuurlijk allemaal om.

Verpleegkundig diagnosticeren – het stappenplan

STAP 1 – Bepaal het juiste domein

Alle 244 verpleegkundige diagnoses van NANDA International zijn ingedeeld in dertien domeinen (of kennisgebieden). Deze domeinen zijn voor jou als verpleegkundige waarschijnlijk wel herkenbaar; ze vertonen namelijk een grote overeenkomst met de gezondheidspatronen van Marjory Gorden. Kies eerst een domein in de taxonomie wat bij je expertise past.

De dertien domeinen zijn:

Gezondheidsbevordering
Voeding
Uitscheiding en uitwisseling
Activiteit en rust
Waarneming en cognitie
Zelfperceptie
Rollen en relaties
Seksualiteit
Coping en stresstolerantie
Levensprincipes
Veiligheid en bescherming
Welbevinden
Groei en ontwikkeling

Het voordeel van deze onderverdeling in domeinen: je hoeft niet de hele taxonomie te lezen of álle verpleegkundige diagnoses te kennen. Jouw specialisme of jouw cliëntpopulatie bepaalt welke diagnoses voor jou belangrijk zijn.

STAP 2 – Specialiseren: Kies de juiste klasse of groep

Heb je het juiste domein bepaald? Dan kun je binnen dat domein kiezen uit verschillende klassen of groepen. Het aantal klassen of groepen per domein kan verschillen. Zo bestaat het domein Gezondheidsbevordering uit twee groepen: Gezondheidsbewustzijn en Gezondheidsmanagement. Het domein Voeding bestaat dan weer uit vijf groepen: Voedselinname, Spijsvertering, Absorptie, Stofwisseling en Vochthuishouding.

Onder elke klasse staan enkele verpleegkundige diagnoses genoemd. Veel van deze komen ze overeen met jouw specialisme en expertise.

Let op: er zijn vast meerdere klassen zijn die binnen jouw expertisegebied gelden. Ga ze een voor een langs en bepaal de klasse die het beste past binnen jouw specialisme.

De derde laag in de taxonomie van NANDA zijn de diagnose-labels. Dat is naam van de verpleegkundige diagnose, met daarin het kernconcept (de focus van de diagnose) en de specifieke beschrijving. Deze definitie is, naast de titel erg belangrijk en geeft een precieze omschrijving van de verpleegkundige diagnose.

Je hebt nu – als het goed is – een aantal diagnoses gevonden die passen binnen jouw specialisme. Lees deze labels en bestudeer zorgvuldig de definitie. Wellicht heb je al een aantal veel voorkomende zorgsituaties in gedachten? Dat is mooi.

STAP 3 – Valideren

Iedere diagnose heeft diagnostische kenmerken. Dat zijn de bepalende kenmerken, de samenhangende of risicofactoren die onder het label en de definitie van de door jou gekozen verpleegkundige diagnose staat. Worden deze diagnostische kenmerken bevestigd in jouw anamnese (of assessment)? Dan kun je hiermee aantonen en valideren dat deze diagnose de juiste diagnose is voor jouw cliënt.

Wordt er geen diagnostisch kenmerk bevestigd door jouw anamnese? Dan is dit ook niet de juist diagnose en zal je verder moeten zoeken.

STAP 4 – Bespreken

In de laatste stap leg je de diagnose voor aan je cliënt en bespreek je jouw oordeel. Want de cliënt moet zich herkennen in jouw oordeel. De verpleegkundige diagnose is het resultaat van wat jij gevonden hebt tijdens je assessment en anamnese bij je cliënt.

Aan de slag!

Hopelijk helpt deze blog je om het stellen van een verpleegkundige diagnose beter te begrijpen en in de vingers te krijgen! Heb je nog vragen? Laat het me weten!